دیده بان

چکیده

درباره تئوری صدق در میان فیلسوفان و منطق دانان جهان شش نظریه وجود دارد رایج ترین و قدیمی ترین آنها نظریه مطابقت است که سابقة آن به یونان و ارسطو می‌رسد هر چند در آثار ارسطو به طور مستقل به این بحث پرداخته نشده است. فلاسفه اسلامی به طور قطع و بدون تردید به این نظریه معتقدند و همچنین بسیاری از فیلسوفان مغرب زمین در تعریف صدق قضایا به نظریه مطابقت قائلند.

اساس نظریه مطابقت این است صدق قضیه عبارت از مطابقت آن با واقع و نفس الامر و این مسأله مبتنی بر دو اصل است اول اینکه واقعیتی هست و دوم اینکه ذهن ما قادر به کشف واقعیت می‌باشد.

فیلسوفان غربی در مورد صدق به تئورهای دیگر معتقدند که این تئوری‌ها عبارتند : 1- تئوری هماهنگی : این نظریه به فلاسفه عقل گرا نسبت داده شده و آنها معتقدند که صدق یک گزاره تنها به معنای سازگاری آن با نظامی از قضایای دیگر عقلی است. و برخی از پوزیتویست‌ها از این تئوری دفاع کرده‌اند و برخی از اینها معتقد بودند که قضایای حسی و تجربی صدقشان از راه مطابقت معلوم می‌شود و قضایای که تجربی و حسی نیستند صدقشان بوسیله سازگاری آنها با گزاره‌های آزموده شده بدست می‌آید و بعضی از پوزیتویست‌ها معتقدند تنها راه آزمون صدق قضایا ارتباط درونی میان خود باورها است.

2- تئوری عمل گرایانه : پیرس و جیمز و دیوئی از طرفداران این تئوری هستند و آنها در معناداری معتقدند که معنای یک لفظ عبارت از پیامد عملی یا تجربی آن.

3- تئوری زیادتی صدق : طرفداران این نظریه معتقدند که محمول صادق و کاذب زاید است و می‌توان آنها را حذف کرد و هیچ تأثیری در جمله ندارند.

4- نظریه غیر توصیفی صدق : معتقدان به این تئوری می‌گویند که صدق و کذب کلمات توصیفی نیستند بلکه کلمات انجازی و تأییدی و انشایی هستند.

5- نظریه سمانتیکی صدق تارسکی : تارسکی ضمن قبول نظریه صدق ارسطویی با ارائه نظریه زبان و فرا زبان به بازسازی این تئوری پرداخته تا از شبهات و پارادوکس‌های که در زبان پیش می‌آیند جلوگیری کند و از نظر وی صدق و کذب عناصر فرا زبانی هستند در حالیکه راست و دروغ عناصر زبانی هستند.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                   صفحه

فصل اول : مقدمه و پیشینه تاریخی

بخش اول : مقدمه و کلیات و معانی حق و صدق نزد حکمای اسلامی

1-1-        مقدمه ……………………………………………………………………………………………… 3

1-2-        تعریف مسأله ……………………………………………………………………………………. 3

1-3-        سوالهای اصلی تحقیق …………………………………………………………………………. 4

1-4-        فرضیه‌های تحقیق ………………………………………………………………………………. 4

1-5-        هدف‌های تحقیق ……………………………………………………………………………….. 4

1-6-        روش تحقیق …………………………………………………………………………………….. 4

1-7-        سابقه تحقیق …………………………………………………………………………………….. 5

1-8-        معانی حق و صدق نزد حکمای اسلامی ………………………………………………….. 5

1-9-        تمایز حق و صدق ……………………………………………………………………………… 6

1-9-1- رای مشهور حکمای اسلامی ……………………………………………………… 6

1-9-2- نظریه برخی از فیلسوفان غربی ………………………………………………….. 7

1-9-3- نظریه شهید مطهری ………………………………………………………………… 8

بخش دوم : پیشینة تاریخی نظریه مطابقت صدق

2-1- سابقه نظریه مطابقت در یونان ………………………………………………………………… 10

2-1-1- مطابقت از نظر افلاطون ……………………………………………………………………. 10

2-1-2- نظریه مطابقت از دیدگاه ارسطو ………………………………………………………….. 12

2-1-3- نظریه مطابقت از نظر فارابی ………………………………………………………………. 14

2-1-4- نظریه مطابقت از دیدگاه ابن سینا ………………………………………………………… 15

2-1-5- نظریه مطابقت از دیدگاه سهروردی ……………………………………………………… 16

بخش سوم : آیا نظریه مطابقت تعریف صدق است یا ملاک آن

3-1- تمایز تعریف صدق و ملاک صدق …………………………………………………………. 19

3-2- دیدگاه برخی از فلاسفه اسلامی ……………………………………………………………… 20

3-3- دیدگاه برخی از فلاسفه غربی ……………………………………………………………….. 21

3-4- نقد و بررسی …………………………………………………………………………………….. 21

فصل دوم : تئوری صدق از نظر منطق دانان غربی

بخش اول : نظریه مطابقت

1-1-        توضیح نظریه مطابقت ……………………………………………………………………….. 25

1-1-1-            نظریه مطابقت در نظر منطق دانان جدید غرب …………………………………… 25

1-1-2-            مطابقت و اتمیسم منطقی ……………………………………………………………… 25

1-1-3-            اشکالات نظریه مطابقت ……………………………………………………………….. 29

بخش دوم : تئوری هماهنگی

2-1- تئوری هماهنگی یا سازگاری …………………………………………………………………. 35

2-2- اصل ارتباط درونی ……………………………………………………………………………… 36

2-3- درجات صدق …………………………………………………………………………………… 37

2-4- ایرادات نظریه هماهنگی ……………………………………………………………………….. 38

بخش سوم : تئوری عمل گرایانه

3-1- تئوری عمل گرایانه ……………………………………………………………………………… 37

3-2- نظریه شیلر ……………………………………………………………………………………….. 44

3-3- نقد و بررسی این نظریه ……………………………………………………………………….. 45

بخش چهارم : تئوری زیادتی صدق

4-1- تئوری زیادتی صدق ……………………………………………………………………………. 49

4-2- اشکالات نظریه زیادتی صدق ………………………………………………………………… 50

بخش پنجم : نظریه غیر توصیفی صدق …………………………………………………………….. 53

5-1- نظریه غیر توصیفی صدق ……………………………………………………………………… 53

5-2- اشکالات نظریه غیر توصیفی صدق …………………………………………………………. 56

بخش ششم : نظریه سمانتیکی صدق تارسکی

6-1- تبیین نظریه سمانتیکی تارسکی ………………………………………………………………. 56

6-1-1- مفهوم صدق به عنوان موضوع نظریه معنا شناختی تارسکی ………………………… 58

6-1-2- تعریف صدق در نظریه معناشناسی تارسکی …………………………………………… 63

فصل سوم : نظریه مطابقت صدق از نظر فیلسوفان و منطق دانان مسلمان

بخش اول : آیا مطابقت مربوط به علوم حضوری است یا حصولی

1-1-        تعریف علم حضوری وحصولی …………………………………………………………… 79

1-2-        رابطه مطابقت با علم حضوری و حصولی ………………………………………………. 81

1-3-        راهیابی خطا در علم حضوری …………………………………………………………….. 83

بخش دوم : نظریه مطابقت به عنوان روش صدق در تصورات یا تصدیقات ………………. 85

بخش سوم : رابطه خبر با صدق و کذب

3-1- تحلیلی که صدق و کذب پذیری را تعریف قضیه می‌داند ……………………………… 91

3-2- تحلیلی که صدق و کذب پذیری را ملاک تمایز قضیه می‌داند ……………………….. 92

3-3- اشکال پارادکس دروغگو بر هر دو تحلیل ………………………………………………… 94

بخش چهارم : مناط صدق و کذب قضایا

4-1- بررسی اجمالی اختلاف حکما در تقسیم قضایا ………………………………………….. 97

4-2- صدق و کذب در انواع قضایا ………………………………………………………………. 101

4-2-1- قضایای خارجیه ……………………………………………………………………………. 101

4-2-2- قضایای ذهنیه ………………………………………………………………………………. 101

4-2-3- قضایای حقیقیه …………………………………………………………………………….. 106

بخش پنجم : معانی نفس الامر ……………………………………………………………………… 105

5-1- نفس الامر به معنای عالم امر و عقول مجرده ……………………………………………. 106

5-2- نفس الامر به معنی فی نفسه ………………………………………………………………… 108

5-3- نفس الامر به معنای عالم ثبوت اشیاء ……………………………………………………… 109

5-4- نقد و بررسی معانی ذکر شده از نفس الامر ……………………………………………… 110

بخش ششم : مطابقت در مباحث وجود ذهنی

6-1- مطابقت در مباحث وجود ذهنی …………………………………………………………… 113

6-1-1- اهمیت بحث وجود ذهنی ……………………………………………………………….. 113

6-1-2- تاریخچه وجود ذهنی …………………………………………………………………….. 113

6-1-3- تبیین نظریه وجود ذهنی …………………………………………………………………. 114

6-1-4- آیا انحفاظ ماهیت از لوازم نظریه مطابقت است یا از مبنای آن ………………….. 118

بخش هفتم : نظریه مطابقت از دیدگاه برخی از فیلسوفان مسلمان

7-1- نظریه ملاصدرا درباره مطابقت ……………………………………………………………… 123

7-2- حکیم سبزواری ………………………………………………………………………………… 125

7-3- علامه طباطبایی ………………………………………………………………………………… 126

7-4- شهید مطهری …………………………………………………………………………………… 138

7-5- استاد مصباح یزدی ……………………………………………………………………………. 144

7-6- جمع بندی و نتیجه گیری ……………………………………………………………………. 148

منابع و ماخذ

1-    آشتیانی، سید جلال الدین، شرح حال و آرای فلسفی ملاصدرا – مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، حوزه علمیه قم، تهران، بهار 1378

2-       آیر، زبان حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، انتشارات علمی دانشگاه صنعتی

3-       ابراهیمی دینانی، غلامحسین، شعاع اندیشه و شهود، انتشارات حکمت چاپ پنجم 1379

4-       ابراهیمی دینانی، قواعد کلی فلسفه در فلسفه اسلامی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران 1372

5-    ابن سینا، حسین ابن عبدا…، الاشارات و التنبیهات مع شرح للمحقق نصیرالدین طوسی و شرح الشرح قطب رازی، نشرالبلاغه، قم

6-    ابن سینا، حسین ابن عبدا…، الالهیات من کتاب الشفاء، منشورات مکتبه آیه اله المرعشی النجفی، قم المقدسه، ایران 1404 ق

7-    ابن سینا، حسین ابن عبدا…، المبدأ و المعاد، باهتمام عبدالله نورانی، موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل با همکاری دانشگاه تهران، 1363

دانلود فایل